Celem upadłości konsumenckiej jest umożliwienie osobom fizycznym (nie przedsiębiorcom) nowego startu w życiu na wypadek, gdyby stali się niewypłacalni. Najczęstszymi przyczynami zadłużenia są zła gospodarka pieniężna, dokonywanie zakupów ponad miarę, niski lub niestabilny dochód, zakupy bezgotówkowe, poręczenia, czy inne nieszczęśliwe i nieoczekiwane zdarzenia, jak wypadek, choroba, śmierć partnera, rozwód czy utrata miejsca pracy.

Co do zasady, upadłość konsumencką może ogłosić każdy, kto stał się niewypłacalny. Nie ma minimalnego poziomu zadłużenia, powyżej którego można ogłosić upadłość. Wniosek należy złożyć nie później niż w terminie 60 dni od dnia niewypłacalności we właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika (osoby ogłaszającej upadłość konsumencką) sądzie rejonowym (Bezirksgericht). Wszelkie formularze dostępne są online lub w sądzie rejonowym (Bezirksgericht), albo w poradniach ds. zadłużenia (Schuldenberatungen).

Co ważne, przy otwarciu upadłości konsumenckiej należy: posiadać regularne wpływy wynagrodzenia lub przynajmniej wykazać (udokumentować) starania w tym zakresie, mieć stabilną sytuację mieszkaniową, opłacać bieżące koszty stałe (mieszkanie, alimenty itp.), kontrolować wydatki, a także sporządzić szczegółową listę wierzycieli. Nie wolno generować nowych długów.

Jak już wskazano wyżej, postępowanie upadłościowe wszczyna się na wniosek. Może tego dokonać zarówno dłużnik, jak i wierzyciel. Postępowanie jest sformalizowane, do wszelkich wniosków i czynności dostępne są formularze, które odnaleźć można w sądach rejonowych (Bezirksgericht), w poradniach ds. długów (Schuldenberatung) lub online.

Po spełnieniu i zweryfikowaniu wszystkich przesłanek, postępowanie upadłościowe zostanie oficjalnie otwarte postanowieniem wydanym przez właściwy sąd rejonowy (Bezirksgericht). Pierwsza rozprawa odbywa się w terminie ok. 2-3 miesięcy od otwarcia postępowania upadłościowego. Całe postępowanie trwa ok. 2-4 miesięcy, lecz w niektórych przypadkach (z uwagi na konieczność unieważnienia innych postępowań sądowych czy spieniężenie majątku) może potrwać dłużej. Od momentu otwarcia następuje wstrzymanie wszelkich toczących się postępowań egzekucyjnych i naliczanych odsetek.

W prowadzonym postępowaniu, nazywanym Schuldenregulierungsverfahren, ustala się plan spłaty istniejących długów. Wypracowany plan musi następnie zostać zaakceptowany przez większość wierzycieli. Jeżeli dojdzie do takiej akceptacji, w okresie 3 lat dochodzi do jego realizacji. Po upływie okresu 3 lat, przy terminowym wykonaniu zobowiązań zgodnych z planem, następuje umorzenie pozostałych długów i postępowanie ulega zakończeniu.

W przypadku braku zgody wierzycieli, rozpoczyna się etap postępowania o nazwie Abschöpfungsverfahren, w którym ustalony zostaje plan naprawczy. Polega on na spieniężeniu istniejącego majątku dłużnika przy zachowaniu jedynie minimum egzystencjalnego dla dłużnika. W takim przypadku możliwe są dwa warianty: trzyletni plan spłaty (Tilgungsplan), po upływie którego i przy wypełnieniu ustalonych zobowiązań dochodzi do umorzenia pozostałego długu, lub naprawczy plan pięcioletni (Abschöpfungsplan). Odpowiednio po upływie 5 lat i realizacji wszystkich ustalonych zobowiązań dochodzi do umorzenia pozostałego długu.

Wraz z otwarciem upadłości zostaje ona ogłoszona w odpowiednim rejestrze dostępnym online (Insolvenzdatei). Następnie sąd powiadamia wierzycieli, banki i wynajmujących.

Zgodnie z przepisami europejskiego rozporządzenia w sprawie upadłości, osoby prywatne mogą złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej w każdym kraju unijnym, w którym posiadają ośrodek swoich interesów życiowych (Lebensmittelpunkt). Oznacza to, iż również posiadając długi w innym kraju niż miejsce zamieszkania (np. zamieszkując na terenie Austrii, ale posiadając długi w Polsce), można ogłosić upadłość konsumencką i „oddłużyć się” w innym kraju (w podanym przykładzie oddłużenie zachodzi w Polsce, przy prowadzonym w Austrii postępowaniu).

Jeżeli postępowanie upadłościowe się nie powiedzie (zobowiązania nie zostaną zrealizowane lub nie zostaną zrealizowane terminowo), wszystkie istniejące zadłużenia wraz z odsetkami staną się należne do spłaty.

Agata Wolińska-Umschaden, Polonika nr 306, styczeń-luty 2025