Kolędę tę zaśpiewali po raz pierwszy w wigilijny wieczór 1818 roku młody wikariusz Joseph Mohr, autor tekstu, oraz pochodzący z Górnej Austrii nauczyciel Franz Xaver Gruber – kompozytor melodii. Spotkali się na krótko, ale przyjaźń, która się wówczas zrodziła, przetrwała do końca ich życia.

W trzech austriackich krajach związkowych – Górnej Austrii, Tyrolu i Ziemi Salzburskiej – znajduje się trzynaście tzw. Miejscowości Cichej Nocy, historycznie związanych z tą kolędą. W każdej z nich na różne sposoby opowiadana jest historia o tym, jak dwóch młodych mężczyzn na trwałe odmieniło oblicze świąt Bożego Narodzenia. Przedstawiamy miejscowości Ziemi Salzburskiej najmocniej związane z twórcami kolędy.

Salzburg Josepha Mohra
Joseph Franz Mohr urodził się 11 grudnia 1792 roku w kamienicy przy Steingasse 31 w Salzburgu. Był nieślubnym dzieckiem ubogiej szwaczki i żołnierza, który w roku narodzin syna zdezerterował i nigdy więcej się nie pojawił. Ochrzczony został w salzburskiej katedrze, w tej samej gotyckiej chrzcielnicy, w której chrzest przyjął Wolfgang Amadeusz Mozart. Ojcem chrzestnym małego Josepha był ostatni salzburski kat Joseph Wohlmut, który swoją złą sławę próbował odkupić, pełniąc rolę ojca chrzestnego nieślubnych dzieci.

Gdyby nie przypadek, że śpiewającego chłopca usłyszał dyrygent chóru przy klasztorze benedyktynów, Joseph nigdy nie zdobyłby wykształcenia. Dzięki wsparciu zakonników ukończył Gimnazjum Akademickie, a następnie seminarium duchowne przy Makartplatz, gdzie w wieku zaledwie 23 lat został wyświęcony na księdza.

Arnsdorf Franza Xavera Grubera
Kościół „Maria im Mösl” w niewielkiej miejscowości Arnsdorf, położonej w pobliżu Oberndorfu, przyciąga pielgrzymów nawet z Rzymu. W latach 1807–1829 Franz Xaver Gruber pracował tu jako nauczyciel. Aby objąć tę posadę, musiał zabezpieczyć byt wdowie po poprzednim nauczycielu i ją poślubić. Po jej śmierci ożenił się ponownie – ze swoją byłą uczennicą.

W 1816 roku otrzymał także posadę organisty w sąsiednim Oberndorfie, co pozwoliło mu podreperować skromny budżet rodzinny. To najprawdopodobniej w Arnsdorfie, w budynku miejscowej szkoły, skomponował melodię „Cichej nocy”.

Budynek szkolny w Arnsdorfie zachował swój dawny wygląd i do dziś pełni pierwotną funkcję, choć od 1957 roku mieści się w nim również Muzeum Cichej Nocy.

Wiersz napisany w Mariapfarr
Jesienią 1815 roku Joseph Mohr, tuż po święceniach kapłańskich, został wysłany na swoją pierwszą placówkę. Otrzymał posadę wikariusza w Mariapfarr w prowincji Lungau i niezamierzenie wrócił do swoich korzeni – jego przodkowie ze strony ojca osiedlili się tu bowiem już w XVII wieku.

Odnaleziony w 1995 roku jedyny zachowany rękopis Josepha Mohra dowodzi, że kolęda została napisana w 1816 roku w Mariapfarr jako wiersz. Muzeum Cichej Nocy w budynku parafialnym prezentuje drzewo genealogiczne rodziny młodego księdza oraz opowiada o jego dwuletnim pobycie w tej miejscowości.

W kościele parafialnym pw. Najświętszej Maryi Panny znajduje się cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, który – jak się przypuszcza – mógł być inspiracją do napisania sławnego wiersza.

Oberndorf – 24 grudnia 1818 roku
Oberndorf, miejscowość położona 20 kilometrów od Salzburga, jest kolebką „Cichej nocy”. Joseph Mohr pełnił tu w latach 1817–1819 funkcję wikariusza pomocniczego. Franz Xaver Gruber, nauczyciel z pobliskiego Arnsdorfu, dorabiał jako organista.

Po południu 24 grudnia 1818 roku Mohr wręczył Gruberowi wiersz napisany dwa lata wcześniej w Mariapfarr, prosząc o skomponowanie do niego melodii. Tego samego wieczoru kolęda zabrzmiała po raz pierwszy podczas pasterki – na dwa głosy solowe i przy akompaniamencie gitary, na której grał Joseph Mohr.

W Dzielnicy Cichej Nocy w Oberndorfie, na miejscu rozebranego z powodu zniszczeń powodziowych kościoła św. Mikołaja, stoi dziś pamiątkowa Kaplica Cichej Nocy. Od 1953 roku, zawsze w wigilijny wieczór o godzinie 17.00, odbywają się przed nią uroczystości, na które przybywają tłumy ludzi z całego świata, by usłyszeć i zaśpiewać „Cichą noc” w miejscu jej narodzin.

W budynku dawnej plebanii obok kaplicy mieści się Muzeum Cichej Nocy. Na dwóch piętrach zaprezentowano historię powstania kolędy. Magnesem dla odwiedzających w okresie adwentu jest okolicznościowa Poczta Cichej Nocy, z której wysyłane są kartki opatrzone specjalnym znaczkiem i stemplem.

Hintersee – Joseph Mohr na własnej parafii
W grudniu 1827 roku Joseph Mohr przybył do liczącej 272 wiernych wioski Hintersee, która stała się pierwszą parafią prowadzoną przez niego samodzielnie – a tym samym oznaczała awans zawodowy. Pozostał tam przez dziesięć lat, do 1837 roku.

Oprócz odprawiania nabożeństw trzy razy w tygodniu nauczał religii w szkole. Szczególną troską otaczał ubogie dzieci. Według przekazów kupował mięso od kłusowników i rozdawał je biednym, wielodzietnym rodzinom. O jego życiu i zaangażowaniu w Hintersee przypominają dziś tablica pamiątkowa, portret księdza w kościele oraz popiersie stojące przed świątynią.

Wagrain – miejsce spoczynku
W 1837 roku Joseph Mohr został przeniesiony do Wagrain, gdzie pozostał aż do śmierci w 1848 roku. W pamięci mieszkańców zapisał się jako kapłan głęboko zaangażowany społecznie. Był inicjatorem budowy szkoły we wsi, na którą przeznaczył cały swój majątek. Opiekował się biednymi i chorymi, prowadził chór kościelny oraz próbował sił jako kompozytor. Zmarł 4 grudnia 1848 roku w wieku 56 lat na paraliż płuc.

Szlak Kultury w Wagrain zaprasza dziś na półtoragodzinny spacer śladami Mohra, obejmujący kościół parafialny, plebanię oraz cmentarz z grobem autora słów kolędy.

Hallein – spełnione marzenie Franza Grubera
Franz Xaver Gruber przeprowadził się do Hallein w 1835 roku. To tutaj spełniło się jego największe marzenie – mógł poświęcić się muzyce. Aż do śmierci w 1863 roku był kierownikiem chóru i organistą parafialnym. W Hallein skomponował wiele utworów sakralnych i świeckich.

Synowie Grubera poszli w ślady ojca. Starszy, Franz, założył w 1849 roku istniejący do dziś związek pieśniarski Halleiner Liedertafel. Gruber, w przeciwieństwie do Josepha Mohra, doczekał czasów, gdy ich wspólna kolęda zdobyła światowe uznanie i popularność. Był człowiekiem dobrze sytuowanym i powszechnie szanowanym.

Naprzeciw kościoła parafialnego w Hallein znajduje się Muzeum Cichej Nocy. Prezentuje ono liczne dokumenty związane z kolędą „Cicha noc”, gitarę Josepha Mohra oraz meble i przedmioty użytkowe Grubera z jego dawnego mieszkania. Tuż przed wejściem do muzeum znajduje się grób kompozytora. Każdego roku 24 grudnia o godzinie 17.00 Halleiner Liedertafel zaprasza wszystkich chętnych na „śpiewy u grobu kompozytora”.

Warto na koniec dodać, że kolędę „Cicha noc” nagrali niemal wszyscy wielcy muzycy świata: Elvis Presley, Cliff Richard, Mariah Carey, Plácido Domingo, José Carreras, Luciano Pavarotti, a także polscy artyści – Violetta Villas, Krzysztof Krawczyk, Eleni czy zespół Mazowsze. Przede wszystkim jednak kolęda ta jest śpiewana przez nas podczas wspólnego, rodzinnego kolędowania. Słowa skromnego księdza z Salzburga od ponad 200 lat wędrują po świecie w ponad 320 językach i dialektach jako uniwersalne bożonarodzeniowe przesłanie.

Wesołych Świąt!

Andżelika Wygocka, Polonika nr 269.