2 maja przypada Święto Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. To także Dzień Polonii i Polaków za Granicą. Jaka jest historia biało - czerwonych barw? Czym one są dla Polaków?

Chyba każdy Polak zna wiersz Władysława Bełzy „Katechizm polskiego dziecka" zaczynający się od słów:

„– Kto ty jesteś?
– Polak mały.
– Jaki znak twój?
– Orzeł biały...".
Dla Polaków od dzieciństwa czymś naturalnym są ojczyste barwy i symbole narodowe. Kolory biały i czerwony oraz biały orzeł na czerwonym tle. Barwy i symbole stały się czymś nierozerwalnie związanym z polską ziemią oraz z historią, z której się zrodziły. Zostały uświęcone przez losy Polaków, którym te symbole towarzyszyły. Wystarczy przypomnieć kilka migawek z naszej przeszłości.
15 lipca 1410 r. pod Grunwaldem toczy się bitwa wojsk polsko-litewskich z krzyżackimi. W pewnym momencie chorągiew krakowska, na której na czerwonym tle znajdował się biały orzeł, chwieje się w rękach trzymającego ją rycerza, aż wreszcie wpada w ręce wroga, wywołując okrzyki radości wśród zakonników, a przerażenia w szeregach polskich. Być może właśnie ten moment zdecydował o losach bitwy. Polscy rycerze rzucili się z furią na przeciwników i odbili chorągiew, która była dla nich świętością. Polacy i Litwini pokonali wojska zakonne i odnieśli jedno z największych swoich zwycięstw w historii.
1 sierpnia 1944 r. warszawiacy mają już dosyć hitlerowskich tyranów i wywołują powstanie, które ma na celu uzyskanie wolności. Nie mają polskich mundurów, dlatego wyjmują ukrywane przez pięć lat orzełki i przypinają je sobie do beretów czy czapek. Aby być lepiej widocznym i rozpoznawalnym, zwłaszcza że często noszą zdobyczne niemieckie mundury, wkładają na ramiona biało-czerwona opaskę. Od tej pory wszyscy wiedzą, kto jest swój, a kto wróg. Kolekcję tych biało czerwonych opasek należących zarówno do dowódców powstania, jak i do zwykłych żołnierzy możemy podziwiać w Muzeum Powstania Warszawskiego.
Czerwiec 2012 r. – na boiskach Polski odbywa się turniej piłkarski Euro 2012. Polaków ogarniają wielkie emocje i chęć emanowania swoją polskością. Wszędzie widać biało-czerwone barwy. Również w Wiedniu, zwłaszcza na samochodach, powiewały biało-czerwone chorągiewki.
Znamy swoje barwy i symbole, ale czy wiemy, jaka jest ich historia? W jaki sposób zrodziły się i są utożsamiane z Polakami? Otóż orzeł jako symbol polskiej państwowości pojawił się za przyczyną króla Przemysła II w końcu XIII wieku. To właśnie on jako jeden z pierwszych zaczął używać orła na swoich pieczęciach. W późniejszym okresie przyjęło się jako coś naturalnego, że królowie polscy używali jako swojego symbolu białego orła (najczęściej w koronie) na czerwonym tle tarczy herbowej. Kształt orła zmieniał się, ale zawsze był koloru białego na czerwonym tle.
Pierwszą znaną powszechnie manifestacją świadczącą o tym, jak bardzo Polacy utożsamiali się z kolorami biało-czerwonymi, które traktowali jako narodowe, było uchwalenie Konstytucji 3 maja. Wtedy to na Zamku Królewskim w Warszawie pojawiły się damy ubrane w białe suknie przepasane czerwonymi szarfami. Niestety zryw patriotyczny okresu Sejmu Wielkiego nie zakończył się sukcesem. Polska, po raz trzeci rozebrana w 1795 r., przestała istnieć na 123 lata. Jednak w tym czasie Polacy nie zapominali o tym, co ich jednoczyło, a także o swoich symbolach. Podczas powstania listopadowego Sejm Królestwa Polskiego w dniu 7 lutego 1831 r. podjął uchwałę, która w art. 1 stanowiła, iż Kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym.
Słowa te dla wielu współcześnie nam żyjących posłużyły do polemiki na temat źródeł pochodzenia polskich barw narodowych i wywołały sporo emocji w niektórych środowiskach. Czy biało czerwone barwy symbolizują tylko Królestwo Polskie, czy też także jego związek z Wielkim Księstwem Litewskim? Nie ma jednak powodu, aby ten spór tutaj analizować, pozostawmy to heraldykom. Kiedy Polska po 123 latach niewoli odzyskała niepodległość, biało-czerwone barwy na powrót symbolizowały Polaków. Nawet komuniści nie ważyli się usunąć białego koloru i jedynie zabrali z orła na naszym godle koronę. Po obaleniu komunizmu korona wróciła na głowę orła, a Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwałą z dnia 20 lutego 2004 r. ustanowił Dzień Flagi i wybrał jako datę uczczenia polskich barw 2 maja. Także w tym dniu przypada święto Światowego Dnia Polonii. Niewątpliwie intencją ustawodawców było zwiększenie szacunku do polskiej flagi i zintegrowanie wokół tych barw wszystkich Polaków, zarówno tych mieszkających w kraju, jak i poza jego granicami.
Można odnieść wrażenie, że w ostatnich latach Polacy częściej identyfikują się ze swoimi symbolami narodowymi, co świadczy o większej dumie z tych symboli, a raczej z bycia Polakiem. Wydaje się, że to większe zadowolenie z bycia Polakiem wynika wprost proporcjonalnie do zmian zachodzących w Polsce. Nie jesteśmy już biednym kopciuszkiem, tak jak to bywało w przeszłości. Stajemy się kimś, kogo się szanuje, co z kolei budzi naszą dumę i chęć prezentowania naszych barw i symboli, które wszędzie na świecie możemy zauważyć.
Myślę, że częściej skłonni są prezentować swoje barwy Polacy mieszkający poza granicami Polski niż ci, którzy mieszkają w kraju. Widać to zwłaszcza w trakcie obchodów świąt narodowych, jak choćby Święta Flagi. Być może wynika to z faktu, że w kraju najczęściej mamy okazję prezentować barwy narodowe przy okazji różnych rocznic wydarzeń narodowych, które najczęściej miały tragiczny przebieg. Współcześnie Polacy szukają radosnych okazji do świętowania, dlatego chętniej zabieramy biało-czerwoną flagę na wydarzenie sportowe, niż zawieszamy ją z okazji święta narodowego. Polakom święta narodowe kojarzą się przede wszystkim z tragediami, jakich doświadczali w przeszłości. Współcześnie, kiedy pokój wydaje się niezagrożony, chcemy świętować radośnie, bawić się i cieszyć z sukcesów, jakie dostarczają nam zawody sportowe. Wyrazem tego nowego trendu w świętowaniu Polaków jest okrzyk, który króluje podczas występów polskich reprezentacji: Polska, biało-czerwoni!!!

Adam Tracz, Polonika nr 220, maj 2013