Czym są chusty wielkopostne? Od XIV do XVIII wieku w czasie Wielkiego Postu wywieszano je w kościele pomiędzy chórem a nawą. Zasłaniano nimi ołtarze, odgradzając wiernych od obrazów, figur, kosztownych ozdób. Tego wszystkiego, co czasami nie pozwalało koncentrować się na istocie Mszy Świętej i na Słowie Bożym.
Pojawiły się w XIII w. i rozprzestrzeniły się w Europie, od Wysp Brytyjskich aż po Włochy. Do naszych czasów dotrwały tylko te znajdujące się na terenie Austrii i Niemiec. Są to wielkie płótna podzielone na kwadratowe pola przedstawiające sceny pasyjne lub narzędzia Męki Pańskiej.
Chusty wielkopostne, zwane też chustami głodowymi (Hungertücher), miały sprawić, że post miał polegać nie tylko na wstrzemięźliwości od jedzenia mięsa i ograniczeniu posiłków, ale miał być postem także dla oczu.

Chusta z Gurk
Gotycka chusta wielkopostna z opactwa Gurk to dzieło życia Konrada von Friesach – malarza z Karyntii. Ma ona wymiary 9 m × 8 m. Została wykonana w 1458 roku. Ta największa i najstarsza chusta wielkopostna na świecie przedstawia 50 scen ze Starego Testamentu i 49 z Nowego Testamentu. Prawdziwym cudem jest to, że chusta z Gurk zachowała się do naszych czasów. Wiemy, że już w 1550 r. planowano wymienienie jej na nowszą, ale z powodu braku pieniędzy było to niemożliwe.
Chusta była więc nieustannie łatana, aż w końcu stała się tak ciężka, że obawiano się, że popęka. Kompletnie odrestaurowana została w 1950 r. i od tej pory jest przechowywana w bocznym skrzydle katedry. Wcześniej chowano ją w zwyczajnej skrzyni, a gdy się nie domykała, chustę wciskano na siłę...

Chusta ta, licząca dziś 556 lat, nadal jest używana w czasie liturgii wielkopostnej i jest przechowywana w kościele, a nie w muzeum. Nie jest w żaden sposób chroniona czy odgrodzona pancernym szkłem. Do katedry w Gurk może wejść każdy. Fragmenty chusty można oglądać w katedrze przez cały rok. W całym zaś przepychu można ją podziwiać w czasie Wielkiego Postu. Jest to coroczna wielka uroczystość i wielkie wydarzenie w katedrze, którą w czerwcu 2008 r. odwiedził Jan Paweł II.
Ostatnia chusta wielkopostna wielkich rozmiarów powstała w Großsternberg w Karyntii w 1629 r. Potem zaczęto odchodzić od tradycji malowania tak dużych chust, zaczęły powstawać dużo mniejsze. Tradycja malowania chust przetrwała do XVIII w.
Zainteresowanie chustami wielkopostnymi jako dziełami sztuki wzrasta coraz bardziej. Coraz częściej powstają współczesne wersje takich chust, tworzonych zresztą nie tylko przez artystów, ale i przez młodzież szkolną. W 1978 r. uczniowie jednej z wiedeńskich szkół pobili swoisty rekord: w ciągu 3 tygodni powstała chusta wielkopostna licząca 400 metrów kwadratowych, na której sceny z życia Jezusa Chrystusa przeplatają się ze współczesnymi motywami.
Warto zaznaczyć, że w wiedeńskim Weltmuseum, Neue Burg przy Heldenplatz, jest przechowywana chusta z około 1640 r. Na 32 metrach kwadratowych powierzchni przedstawiono 36 scen wielkopostnych.
W Karyntii zachowało się ponad 40 chust wielkopostnych. Niektóre z nich są używane do tej pory podczas sprawowania liturgii. Stare zwyczaje są w Austrii podtrzymywane i cieszą się dużym zainteresowaniem turystów. Nie ma w nich sztuczności imprez organizowanych z myślą o przybyszach, choć są oni oczywiście zapraszani do wspólnego świętowania, ale zwyczaje te są pielęgnowane dlatego, gdyż tak nakazuje tradycja.

Halina Iwanowska, Polonika 231, kwiecień 2014