Kiedy dochodzi do błędu medycznego? Jakie zdarzenie można interpretować jako błąd medyczny i jakie kroki należy podjąć, by uzyskać odszkodowanie?

To najczęściej pojawiające się pytania moich klientów – pacjentów, z którymi spotykam się w mojej praktyce adwokackiej.
Za błąd medyczny (Behandlungsfehler) uznaje się naruszenia obowiązujących w danym wypadku (zgodnych z aktualną wiedzą i praktyką) reguł postępowania profesjonalisty, za jakiego należy uznać lekarza.

Rodzaje błędów medycznych
Wyróżnić można następujące rodzaje błędów medycznych:
1) błąd diagnostyczny – gdy diagnoza (rozpoznanie) spowodowała niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby,
2) błąd terapeutyczny – polegający na podjęciu niewłaściwej terapii (leczenia), w tym błąd farmakologiczny polegający na zastosowaniu niewłaściwego produktu leczniczego lub wyrobu medycznego bądź niezastosowaniu właściwego produktu leczniczego lub wyrobu medycznego,
3) błąd techniczny – polegający na niewłaściwym wykonaniu zabiegu operacyjnego bądź pozostawieniu przedmiotu obcego w ciele pacjenta,
4) błąd organizacyjny – polegający na niewłaściwej organizacji i/lub pracy personelu szpitalnego, co ujemnie wpływa na życie i zdrowie pacjentów.
Przyczyny wszczynania spraw sądowych
Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw w tytułu błędów medycznych są: niespodziewana śmierć po zabiegu uważanym za rutynowy; ciężkie powikłania w przebiegu schorzeń, niemieszczące się w granicach ryzyka związanego z daną chorobą; brak zgody pacjenta na zabieg, który lekarz wykonał; odmowa hospitalizacji poprzez odmowę przyjęcia do placówki; lekceważące podejście personelu medycznego, np. brak zainteresowania stanem zdrowia pacjenta; nieprawidłowe diagnozowanie poprzez nieprzeprowadzenie bądź zbyt późne przeprowadzenie badań; podjęcie nieodpowiedniej terapii sprzecznej z badaniami bądź aktualną wiedzą lekarską.
Konsekwencją naruszenia wypracowanych standardów postępowania może być szkoda, która przybiera różne postaci. Dlatego bardzo ważne jest zgromadzenie pełnej dokumentacji medycznej, wskazującej na zaistniały uszczerbek na zdrowiu, oraz wszelkich dowodów na powstałe w wyniku tego uszczerbku szkody materialne (np. rachunki za opiekę pielęgniarki, sprzęt medyczny, rehabilitację).

Udowodnienie winy
Udowodnienie winy placówce medycznej i jej pracownikom jest bardzo trudne. To na pacjencie ciąży bowiem obowiązek wykazania, że w trakcie leczenia doszło do nieprawidłowości, np. błędnej diagnozy lub zaniedbania. Dla udowodnienia winy lekarza bądź placówki medycznej znaczenie mają sposób przeprowadzenia analizy i interpretacji objawów, wykorzystanie wszystkich niezbędnych sposobów diagnozy, posiadanie przez personel odpowiednich kompetencji, czas reagowania i wdrażania leczenia, jak i nieprawidłowości w leczeniu farmakologicznym.
Przed złożeniem sprawy do sądu warto skorzystać z prywatnej opinii lekarskiej (lekarza niezwiązanego z przedmiotową placówką medyczną), by wskazać, czy rzeczywiście zaszły nieprawidłowości w procesie leczenia. Warto również zasięgnąć porady adwokata specjalizującego się w dziedzinie „błędów medycznych“, bowiem nie każda szkoda uznana zostanie przez sąd jako takowy błąd.
Obok szkody i winy lekarza udowodnić trzeba również związek przyczynowo-skutkowy zachodzący między nimi, tzn. że w wyniku działania bądź zaniechania lekarza powstał konkretny uszczerbek na zdrowiu.

W jaki sposób można dochodzić odszkodowania?
Pacjent może dochodzić swoich praw na drodze cywilnej (3-letni okres przedawnienia) lub karnej (roczny okres przedawnienia). Na czym polega różnica? W procesie karnym, co do zasady, orzekana jest jedynie wina konkretnych osób za popełnione przestępstwo, za które zostają skazani. Ewentualne roszczenia odszkodowawcze dochodzone są w procesie cywilnym. Plusem sprawy karnej jest to, że powoływanie biegłych nie obciąża finansowo pacjenta czy jego bliskich, a wyrok skazujący wiąże sąd cywilny (nie oznacza to jednak, że wyrok uniewinniający wyłącza możliwość dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej). W takim przypadku w procesie cywilnym nie trzeba już udowadniać winy konkretnych osób. Wystarczy wykazać szkodę i związek przyczynowy z zawinionym działaniem lub zaniechaniem.
Na drodze cywilnej natomiast pacjent bądź jego krewni (w przypadku śmierci pacjenta) mogą domagać się naprawienia powstałej szkody poprzez żądanie: a) zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (Schmerzengeld), b) odszkodowania tytułem zwrotu wydatków faktycznie poniesionych na leczenie, c) renty z tytułu zwiększonych potrzeb i utraconych zarobków, d) ustalenia przez sąd odpowiedzialności pozwanego (np. szpitala) na przyszłość.

Ile można dostać?
Wysokość zadośćuczynienia określana jest na podstawie długości i stopnia cierpienia. Obecne stawki to 330 euro za dzień „wielkiego cierpienia/bólu“, 220 euro za dzień „średniego bólu“ i 110 euro za dzień „znikomego bólu“. Dla określenia długości i stopnia cierpienia decydujące znaczenie ma opinia lekarska. Austriacka judykatura tworzy zbiór orzeczeń, na podstawie których przygotowywane są tabele określające wysokość odszkodowania w stosunku do konkretnego uszczerbku na zdrowiu.

Droga polubowna
Poza stricte sądową (sporną) drogą istnieje jeszcze jeden sposób dochodzenia roszczeń z tytułu błędu medycznego. Można bowiem złożyć wniosek na drodze polubownej do Izby Lekarskiej danego landu (np. Ärztekammer Wien) celem rozpoznania, czy doszło do popełnienia błędu medycznego, i uzyskać w ten sposób zadośćuczynienie/odszkodowanie. Niezależna trzyosobowa komisja złożona z przedstawiciela obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (Haftpflichtversicherung), przedstawiciela środowiska lekarskiego pod przewodnictwem (zazwyczaj) emerytowanego sędziego Sądu Najwyższego orzeka, czy doszło do popełnienia błędu medycznego. Zaletami takiego postępowania są szybkość, brak formalizmu procesowego (nie ma obowiązku adwokackiego, wystarczy dokonać zgłoszenia na wypełnionym formularzu) oraz przede wszystkim brak obciążenia finansowego (postępowanie jest bezpłatne). Obiektywne opinie lekarskie nie wiążą się z obowiązkiem ich opłacenia przez pacjenta. W przypadku niesatysfakcjonującego zakończenia postępowanie takie nie zamyka możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej.

dr Agata Wolińska-Umschaden, Polonika nr 268, wrzesień/październik 2018