Verfahrenshilfe otrzymuje się na wniosek o zwolnienie z kosztów i przyznanie pełnomocnika z urzędu (Antrag auf Bewilligung der Verfahrenshilfe). Odpowiedni formularz można uzyskać w sądach rejonowych (Bezirksgericht) lub online. Własnoręcznie wypełniony formularz wraz z załącznikami (dokumentami potwierdzającymi dochody, otrzymywane świadczenia, bieżące opłaty itp.) należy następnie złożyć osobiście lub drogą pocztową w miejscowo właściwym dla prowadzonego procesu sądzie pierwszej instancji.

Zwolnienie z kosztów jest przyznawane, gdy:

• wnioskodawca nie byłby w stanie ponieść niezbędnych kosztów procesu bez uszczerbku dla siebie (bez narażenia dla niezbędnych kosztów utrzymania), i
• prowadzenie postępowania nie jest bezcelowe i bez szans na pozytywne rozstrzygnięcie.

Jeżeli w ciągu 3 lat od zwolnienia z kosztów procesu sytuacja finansowa wnioskodawcy ulegnie poprawie, jest on zobowiązany do zwrotu kosztów procesu, z których uprzednio (tymczasowo) został zwolniony.

Pomoc z urzędu może ograniczać się do (tymczasowego) zwolnienia z kosztów sądowych:

• opłat sądowych,
• kosztów związanych z czynnościami odbywającymi się poza sądem,
• kosztów związanych z przesłuchaniem świadków, kosztów rzeczoznawców, kosztów tłumaczeń itp.,
• niezbędnych innych wydatków– i/lub przyznania pełnomocnika z urzędu.

Przyznanie pełnomocnika z urzędu następuje jednak wyłącznie w sytuacji, gdy ustawa przewiduje obowiązek adwokacki dla prowadzenia postępowania bądź dokonania określonej czynności prawnej.

Sędzia po rozpoznaniu wniosku wydaje postanowienie (Beschluss), od którego można wnieść odwołanie (zażalenie). Niniejsze zażalenie nie wymaga obowiązku udziału adwokata dla jego sporządzenia. 

Zakres zwolnienia z kosztów rozpatrywany jest indywidualnie i zależy wyłącznie od konkretnej sytuacji finansowej i majątkowej wnioskodawcy.

Należy pamiętać, iż zwolnienie z kosztów nie wyłącza obowiązku zwrotu kosztów adwokackich drugiej strony w sytuacji przegranego procesu.

Koszty

Każda strona procesu (wstępnie) sama ponosi swoje koszty. Składają się na nie:

• koszty sądowe (np. opłaty sądowe, opłaty związane z przesłuchaniem świadków, koszty rzeczoznawcy, koszty tłumaczeń),
• koszty adwokackie (honorarium za reprezentację/obronę), i
• koszty przedprocesowe (np. koszty zabezpieczenia dowodów).

Strona przegrywająca postępowanie zobowiązana jest do poniesienia wszystkich kosztów przeciwnika. Dotyczy to wyłącznie kosztów niezbędnych. O tym, które koszty są niezbędne, decyduje sąd w wyroku/postanowieniu kończącym postępowanie w danej instancji. Koszty adwokackie liczone są zawsze według stawki ustawowej, tzn. w tej wysokości zostaną zwrócone (nawet gdy ustalona została stawka godzinowa lub ryczałt).

W sytuacji częściowej wygranej koszty ponoszone są albo w wymiarze ustalonym przez sąd, albo znoszą się wzajemnie.

dr Agata Wolińska-Umschaden, Polonika nr 304, wrzesień/październik 2024.