Skąd się wzięły wróżby?
Od zarania dziejów ludzi fascynowała ich przyszłość. Starali się ją odgadywać na różne sposoby: śledząc układ gwiazd, za pomocą cudownych amuletów czy wróżb.Wigilia świętego Andrzeja była właśnie takim niezwykłym dniem. W prastarych ludowych wierzeniach w Andrzejki pojawiały się duchy, chochliki i wtedy to wróżby matrymonialne miały się sprawdzać. Pomagały w tym błądzące w tym czasie po ziemi dusze.

Święty Andrzej – patron panienek
Jak to się stało, że św. Andrzej, jeden z 12 Apostołów, brat św. Piotra, uczeń Jana Chrzciciela, który 30 listopada 30 r. n.e. poniósł męczeńską śmierć na krzyżu, stał się orędownikiem i powiernikiem panienek całej niemal chrześcijańskiej Europy, poczynając od XII wieku? Wiemy na pewno, że św. Andrzej nikomu nie wróżył. W jego imieniu natomiast Grecy dostrzegli podobieństwo do słowa andros – mąż. I tak narodziło się przekonanie, że św. Andrzej jest dawcą mężów.

Andrzejki w Polsce
W Polsce po raz pierwszy o wróżbach andrzejkowych dowiadujemy się z napisanej w XVI w. przez Marcina Bielskiego komedii „Justyna i Konstancja”. Osoba świętego Andrzeja otoczona była w Polsce szczególnym kultem. Święty Andrzej jest patronem małżeństw, zakochanych, wspomaga w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa. Późną jesienią, gdy skończyły się najważniejsze prace w polu, rozpoczynała się dla młodych pora zalotów. Długie jesienne wieczory sprzyjały wróżbom.

Jesienne wieczory pełne magii
Andrzejki przypadają na czas przełomu jesieni i zimy. Była to ostatnia chwila na beztroską zabawę przed wymagającym skupienia okresem Adwentu. Krople deszczu uderzające w okna i wiejący jesienny wiatr potęgowały magiczną atmosferę.

Dziewczęta stawiały sobie w tę noc najważniejsze pytanie o przyszłość, czyli pytały o męża. Kwestia zamążpójścia była bardzo istotna, małżeństwo oznaczało bowiem podniesienie statusu społecznego i szansę na lepsze życie, dlatego też wróżby matrymonialne miały tak duże znaczenie, a pomysłowość w ich wymyślaniu była niewyczerpana.

Wróżby matrymonialne – jak odkrywano przyszłego męża
Dziewczyny starały się w tę andrzejkową noc znaleźć odpowiedź na trzy pytania: kiedy wyjdą za mąż, jakie będzie imię przyszłego małżonka oraz jak będzie on wyglądał?

Najpopularniejsza wróżba, lanie wosku przez dziurkę od klucza do miski z zimną wodą, pozwalała z zastygłych kształtów szukać odpowiedzi na pytanie: czy szybko wyjdę za mąż? Używano jednak nie tylko wosku, ale cyny i ołowiu. Podobno małżeństwo wywróżone ołowiem jest trwalsze od tego z wosku, ale jak twierdziły doświadczone małżonki, bywa równie ciężkie. Z kształtów zastygłego wosku, cyny czy ołowiu wróżono więc dziewczynie zamążpójście, klasztor, czasami chorobę.

Podobną wróżbą było umieszczanie pod talerzami czy filiżankami różnych przedmiotów, które miały być symbolami przyszłego życia. Na przykład kwiatek oznaczał staropanieństwo, różaniec – klasztor, czepiec czy obrączka – zamążpójście. Wyciągnięcie szmacianej lalki oznaczało nieślubne dziecko.

Imię i twarz przyszłego małżonka
Twarz przyszłego oblubieńca można było zobaczyć na przykład w odbiciu wody w studni, w lustrze zawieszonym naprzeciwko drzwi czy w piecu chlebowym. Jeżeli dziewczyna zobaczyła wybranka śpiącego, to miała gwarancję, że jej przyszły mąż będzie leniem i obibokiem. Jego twarz można też było ujrzeć we śnie. W tym celu panienki pościły i modliły się do św. Andrzeja, po czym przed snem jadły słonego śledzia, pod poduszkę kładły męskie gatki, obok siebie wałek do maglowania bielizny. Młodzieniec, który we śnie podał dziewczynie wodę, miał zostać jej mężem.

Dziewczyny ciekawiło także, jakie będzie imię przyszłego małżonka. W całym kraju panował na przykład zwyczaj wychodzenia wieczorem na rozstajne drogi i pytanie o imię pierwszego napotkanego człowieka. Imię, które wymówił, było właśnie przepowiednią. Najpopularniejszym sposobem było wypisywanie imion chłopaków na karteczkach i wkładanie ich pod poduszkę. Po wyciągnięciu jednej z nich wszystko już było jasne.

Katarzynki – zapomniane wróżby kawalerskie
Co ciekawe, ten zwyczaj przejęty został z zapomnianych wróżb kawalerskich, zwanych Katarzynkami, które obchodzono w nocy z 24 na 25 listopada. „W noc świętej Katarzyny pod poduszką są dziewczyny” – mówi stare porzekadło. W tę noc chłopcy wkładali pod poduszkę karteczki z imionami panien, części garderoby lub ptasie pióra, które miały sprowadzić proroczy sen. Rano naturalnie wyciągali spod poduszki karteczkę z imieniem przyszłej żony. Zwyczaj ten został całkowicie wyparty przez znane do dziś i bardzo lubiane Andrzejki.

Wspólna zabawa dawnych pokoleń
Andrzejki zatraciły swój pierwotny charakter, ponieważ w ten wieczór wróżymy sobie wszyscy. Może to takie wspólne świętowanie dawnych Andrzejków i Katarzynek? Nie zapominajmy o naszych dawnych, słowiańskich zwyczajach. I bawmy się dobrze w ten szczególny wieczór. Oby spełniły się wszystkie dobre wróżby.

 Anna Zaborowska, Polonika nr 190, listopad 2010.