Testament sporządza się zazwyczaj wtedy, kiedy chce się zmienić ustawowy porządek dziedziczenia. Jak sporządzić testament, aby był zgodny z austriackim prawem spadkowym?

Testament jest jednostronnym sformalizowanym oświadczeniem woli, za pomocą którego osoba fizyczna rozporządza swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Aby móc skutecznie sporządzić testament, należy posiadać zdolność testowania. Pełną zdolność do testowania mają osoby, które ukończyły 18. rok życia i które rozumieją znaczenie i skutki swojego działania (testowania). Osoby małoletnie, które ukończyły 14. rok życia, pod warunkiem wystarczającej świadomości działania mogą ustnie rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci przed sądem lub notariuszem.
Testament to rozporządzenie na wypadek śmierci, które ustanawia jedną lub więcej osób spadkobiercami. Jeżeli majątek ma zostać przekazany jakiejś osobie spoza grona ustawowych spadkobierców, należy to wyraźnie wskazać w testamencie (tzw. dokonać zapisu). Rozróżnienie testamentu od zapisu jest o tyle istotne, że jedynie spadkobierca wchodzący w skład spadkobierców ustawowych jest następcą powszechnym spadkodawcy i wstępuje w jego osobowość prawną ze wszystkimi prawami i obowiązkami, natomiast zapisobierca ma prawo jedynie do pozostawionego mu przedmiotu. Znaczenie interpretacyjne ma zatem wola spadkodawcy, a nie faktyczny zapis.
Testamenty muszą spełniać rygorystyczne wymogi formalne, które mają chronić przed nieprzemyślanymi rozporządzeniami i ułatwiać przeprowadzanie dowodów. Jeżeli te zasady nie zostaną zachowane, testament jest nieważny i następuje sukcesja prawna (dziedziczenie ustawowe). Zdecydowanie zaleca się skorzystanie z pomocy notariusza lub prawnika w celu sporządzenia testamentu.

Rodzaje testamentów
1. Testament odręczny
Cały tekst musi zostać spisany odręcznie i zostać podpisany imieniem i nazwiskiem (koniecznie na końcu tekstu). Miejsce i data sporządzenia nie są wymagane, lecz wskazane. Testament spisany odręcznie jest najprostszą formą testamentu. Jego wada polega na tym, że można go łatwo usunąć lub przeoczyć, ponieważ jest spisywany bez świadków i zwykle trzymany w domu zmarłego.

2. Testament niewłasnoręczny (Fremdhändiges Testament)
Tekst może być spisany na maszynie, komputerze lub ręcznie, lecz przez inną osobę. Jest ważny wyłącznie pod warunkiem, że osoba go sporządzająca podpisze go własnoręcznie w obecności trzech świadków obecnych jednocześnie. Musi także zawierać odręczne oświadczenie stwierdzające, że zawiera ostatnie życzenia testatora. Świadkowie muszą także podpisać dokument z dopiskiem własnoręcznie sporządzonym i wskazującym na ich status jako świadka (np. jako świadek testamentowy). Świadkowie nie muszą znać treści testamentu.
Uwaga! Podpisy spadkodawcy i świadków muszą zostać złożone pod jego treścią, ale nie na osobnej kartce. Sąd Najwyższy (OGH) stwierdził nieważność testamentów, jeżeli podpisy zostały złożone na osobnej, luźnej kartce papieru, na której znajdowały się same podpisy. Musi istnieć zewnętrzny lub merytoryczny związek pomiędzy podpisami a arkuszem, na którym znajduje się tekst testamentu
Małżonkowie i zarejestrowani partnerzy mogą w testamencie wskazać siebie nawzajem jako spadkobierców (testament wzajemny). Mogą także wspólnie wskazać inne osoby (testament wspólny).
Testament wzajemny lub wspólny może odwołać każdy z małżonków (partnerów). Odwołanie testamentu dokonane przez jednego z małżonków (partnerów) oznacza odwołanie także przez drugiego małżonka. W przypadku testamentu sporządzonego odręcznie każdy z małżonków (partnerów) musi własnoręcznie spisać całe oświadczenie testamentowe. Podpisy obojga małżonków (partnerów) pod tekstem napisanym przez jednego z nich nie są wystarczające! W praktyce zatem testamenty wspólne sporządzane są niemal wyłącznie przez osoby trzecie przy odpowiednim udziale świadków (patrz wyżej).

2. Testament nadzwyczajny (Nottestament)
Testament nadzwyczajny (w sytuacji zagrożenia) można sporządzić w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia. Ma to miejsce również w przypadku, gdy istnieje bezpośrednie ryzyko utraty zdolności do testowania.
Testament w sytuacji nadzwyczajnej można sporządzić przez osobę trzecią (w formie pisemnej) lub ustnie. W obu przypadkach potrzeba dwóch świadków. Pod pisemnym testamentem nadzwyczajnym należy odręcznie złożyć wzmiankę, że zawiera on ostatnie życzenia osoby sporządzającej testament oraz podpisy świadków (wraz z dopiskiem jako świadek testamentu). Testament nadzwyczajny traci ważność po upływie trzech miesięcy od ustąpienia sytuacji nadzwyczajnej.

3. Testament notarialny
Testament notarialny sporządzany jest przy udziale dwóch notariuszy lub notariusza i dwóch świadków (najczęściej pracowników notarialnych). Oświadczenie można składać osobiście przed notariuszem albo w formie pisemnej, przekazując tekst sporządzony własnoręcznie lub ustnie. Następnie notariusz przygotowuje akt notarialny.

4. Testament sądowy
Rozporządzać majątkiem na wypadek śmierci można także przed sądem, poprzez złożenie pisemnego lub ustnego oświadczenia woli. Osoba sporządzająca pisemny testament musi własnoręcznie go podpisać i osobiście przekazać sądowi. Następnie testament zostaje zapieczętowany przez sąd. Na kopercie widnieje informacja, czyj testament znajduje się wewnątrz. Koperta z testamentem pozostaje w sądzie, na co testator otrzymuje pokwitowanie. W przypadku testamentu ustnego sporządza się protokół, który następnie zostaje opieczętowany i pozostawiony w sądzie. Testament sądowy może zostać sporządzony w każdym sądzie rejonowym (Bezirksgericht) na terenie Austrii, bez względu na miejsce zamieszkania (brak rejonizacji). Należy jednak zaznaczyć, że w praktyce sądy zalecają zaangażowanie notariusza lub prawnika do spisania (obszerniejszych) testamentów.
Każdy testament złożony przed sądem lub notariuszem jest zgłaszany do Centralnego Rejestru Testamentów (ZTR) prowadzonego przez Austriacką Izbę Notarialną. Adwokaci także mają obowiązek rejestrowania testamentów dokonując zgłoszenia do ZTR lub rejestrując testament w rejestrze prowadzonym przez Austriacką Izbę Adwokacką. Rejestracja gwarantuje, że testament nie zostanie pominięty po śmierci osoby go sporządzającej. Notariusz prowadząc sprawę spadkową każdorazowo jest zobowiązany do weryfikacji wszystkich rejestrów celem ustalenia, czy zmarły pozostawił po sobie testament. Zapytania do ZTR może kierować wyłącznie sąd spadkowy lub notariusz odpowiedzialny w danej sprawie spadku. Ze względu na ochronę danych osobowych osoby prywatne nie otrzymują żadnych informacji w tym zakresie.

Wydziedziczenie
Wydziedziczenie oznacza nie tylko wyłączenie z możliwości otrzymania majątku zmarłego lub jego części, ale przede wszystkim pozbawienie prawa do zachowku. Jest możliwe wyłącznie w przypadkach enumeratywnie wskazanych ustawą (tzw. podstawy wydziedziczenia). Należą do nich na przykład poważniejsze przestępstwa i rażące zaniedbanie obowiązków z zakresu prawa rodzinnego wobec zmarłego.
Testament można zmienić lub odwołać w dowolnym momencie. Nie mają zastosowania klauzule, zgodnie z którymi testament nie może zostać zmieniony lub odwołany w drodze sporządzenia kolejnych rozporządzeń. To, czy utworzenie nowego testamentu unieważnia starszy, czy też utrzymuje go w mocy, zależy od konkretnego przypadku. Wyraźne odwołanie wymaga zachowania odpowiedniej formy, właściwej dla danego testamentu (patrz wyżej). Odwołanie może nastąpić także w sposób dorozumiany, np. poprzez zniszczenie dokumentu. Do odwołania testamentu wymagana jest zdolność do czynności prawnych.

Agata Wolińska-Umschaden, listopad/grudzień 2023